“‘Diyare’ terimi, genellikle normalden daha sık olmak üzere, genellikle (ancak her zaman diye genellendirilemez) sulu dışkının geçişini tanımlar. Çincede, ‘diyare’ kelimesi (Xie-Xie) iki karakterden oluşur, her ikisi de ‘xie’ sesine sahiptir. Bir tanesi ‘gevşek dışkı’ anlamına gelirken diğeri ‘sulu dışkı’ anlamını taşır.”
“Akut mevsimsel diyare yaz ve sonbahar aylarında daha sık görülür.”
KRONİK VE SIK SIK OLAN İSHALİN KÖKENİ VE SÜRECİ
Dışsal Patojenik Faktörlerin İstilası
Diyareye neden olan dışsal patojenik faktörler Soğuk, Nem ve Yaz Sıcağı olabilir.
Soğuk, vücudun Savunma-Qi bölümünü atlayarak doğrudan Barsakları istila edebilir. Bu durum, soğuk hava koşullarına maruz kalındığında gerçekleşir. Beklenmedik bir şekilde, hafif giyinildiği zamanlarda, genellikle yaz aylarında daha sık görülür. Eğer mevsimine uygun olmayan bir soğuk hava dalgası olursa ya da vücut hala ıslakken rüzgara maruz kalınırsa, Soğuk Barsakları istila edip ishal ile karın ağrısına sebep olabilir.
Soğuk ince bağırsaklara saldırdığında, yiyeceği düzgün bir şekilde dönüştüremez ve ishal ile karın ağrısı ortaya çıkar.
‘’Soğuk mideyi istila ettiğinde karın ağrısı ve şişlik olur; barsakları istila ettiğinde ise ishal ve gurultulu barsak sesleri meydana gelir. Eğer mide Soğukken barsaklar Sıcak ise, o zaman şişlik ve ishal meydana gelir.’’
Yaz Sıcağı eş zamanlı Barsaklar ve Dalak’ı istila eder. Bu, yaz aylarında akut ishalin sık görülen bir nedenidir. Kişi, ateş ve soğuktan kaçınma gibi Savunma-Qi sisteminin istilası belirtilerini gösterir.
‘’Bahar mevsiminde rüzgar vücuda zarar verirse daha sonra yaz aylarında ishal meydana gelir.’’
Dışsal patojenik faktörlerden Nem, en sık ishale neden olan faktördür. Dışsal Nem, bacağın kanallarına nüfuz eder ve Dalak’a kadar yükselir, dönüşüm ve taşıma işlevini engeller ve bu da ishale yol açar.
Düzensiz Beslenme
Kronik ishal sadece aşırı yeme veya aşırı miktarda soğuk, yağlı veya tatlı gıdaların tüketilmesiyle oluşabilir. Bu durumlar, Dalak’ın dönüşüm ve taşıma işlevini bozar, bu yüzden Dalak-Qi yükselmez ve ishal oluşur.
Beslenme elbette sıkça akut veya kronik ishalin bir nedenidir. Akut ishalin en yaygın nedeni bozulmuş yiyeceklerin, çok sıcak veya çok soğuk gıdaların tüketilmesidir.
“İshal ya beslenmeyle ya da patojenik bir faktörün istilasıyla olur… beslenmeden kaynaklandığında Soğuk-Birikimi söz konusudur.”
Duygusal Stres
Endişe, takıntılılık, kara kara düşünmek ve aşırı zihinsel çalışma, Dalak’ı zayıflatır ve kronik ishale neden olabilir. Öfke genellikle Karaciğer’i etkiler, ancak yemekten sonra sinirlendiğinde veya hayal kırıklığına uğradığında Dalak’ı da etkileyebilir. Bu, Dalak’ın dönüşüm ve taşımasını bozar ve ishale yol açar.
“… eğer öfke yeme sırasında veya sonrasında ortaya çıkarsa, Mide ve Dalak’a zarar verir… Hem Karaciğer’i hem de Dalak’ı etkileyip ve Ağaç ve Toprak’ı istila eder…”
Aşırı Çalışma ve Kronik Hastalık
Düzensiz beslenme veya aşırı fiziksel çalışma (aşırı egzersiz dahil) ile ilişkilendirilen uzun çalışma saatleri, Dalak’ı zayıflatır ve sıklıkla ishale yol açar. Herhangi bir kronik hastalık da kaçınılmaz olarak Dalak’ı zayıflatır ve ishale neden olabilir.
Aşırı Çalışma ve Aşırı Cinsel Aktivite
Stresli koşullarda yeterli dinlenme olmadan uzun saatler çalışmak böbrekleri zayıflatabilir. Bir kişinin Yang eksikliği eğilimi varsa, bu Böbrek-Yang eksikliğine yol açacaktır. Böbrek-Yang, Dalak-Yang’ı besleyemediğinde, Dalak, dönüşüm ve taşıma için gerekli olan sıcaklıktan yoksun kalır ve bu da ishale yol açabilir.
“Böbrekler, Mide’nin kapısıdır ve iki [alt] ağzı kontrol eder. Bu nedenle, iki [alt] ağzın açılıp kapanması Böbreklere bağlıdır. Eğer Böbrek-Yang eksikse ve Hayatın Kapısı’nın ateşi azalıyorsa… Yin Qi galip gelir ve ishal oluşur.”
ishal iç organlar arasında en çok Dalak ile ilişkilidir. Patojenik faktörler arasında ise en çok Nem ile ilişkilendirilir. Karaciğer ve Böbrekler de ishal mekanizmasında sık yer alan organlardır.
Her türlü ishalde, Dalak-Qi’nin hareketinde her zaman bir tersine çevrilme vardır, yani Dalak-Qi’nin yükselmesi yerine inmesi olur.
“Açık Qi indiğinde… ve bulanık Qi yükseldiğinde, ishal olur.”
KRONİK VE SIK SIK OLAN İSHALİN TANISI
Ateş gibi dış belirtilerle birlikte akut ishal, Nemli Soğuk veya Nemli Sıcak’ın istilası olduğunu gösterir.
Kötü kokulu ishal, karın ağrısı ve gurultulu barsak sesleri, Yiyecek Retansiyonu olduğunu gösterir.
Kronik ishal, karın şişkinliği, geğirme, gaz, duygusal durumla değişkenlik gibi belirtiler Karaciğer-Qi’nin Dalak’ı istila ettiğini gösterir.
Sık dışkılama ve bazen suya benzer dışkı ile seyreden ishal, Mide ve Dalak’ın uzun vadeli eksikliğini gösterir.
Sabah erken saatlerde karın ağrısı ve gurultulu barsak sesleri ile birlikte ishal, Böbrek-Yang eksikliğini gösterir.
Açık sarı dışkılar, Karaciğer ve Safra Kesesinin Nemli Sıcağını gösterir.
Çok koyu dışkılar Sıcaklık’ı gösterir. Çok sulu dışkılar Soğuk’u gösterir. Kötü kokulu dışkılar Sıcaklık’ı, kuvvetli bir koku olmaması ise Soğuk’u (tabii ki normal durumu da içerir) gösterebilir. Barsak hareketi sırasında anüste yanma hissi, Sıcaklık’ı gösterir.
İshal sonrası artan karın ağrısı, bir Eksiklik durumunu gösterirken, ishal sonrası azalan ağrı Fazlalık durumunu işaret eder.
Dr. İbrahim Çerçi
Kuşadası
19.Aralık.2023