Akupunktur’da ‘tedaviyi belirlemenin temeli olarak desenin farklılaştırması’ (bianzheng lunzhi 辨證論治) ya da daha geniş anlamda ‘tedavinin bireyselleştirilmesi’nin tarihi, hem klinisyenler hem de tıp tarihçileri arasında önemli bir konu haline gelmiştir.
Bu makale, Kuzey Song hekimlerinin hastalığın karmaşıklığı sorunuyla ilgili endişelerini ve bu soruna yaklaşım yöntemlerini betimleyerek bu tartışmaya katkıda bulunmaktadır. Modern Akupunktur pratiğinin bu önemli yönünün tarihini kavramanın yeni bir yolu için bir öneri ile sonuçlanmaktadır.
– – –
Song Hanedanlığı (960-1279) uzun zamandır Çin’in sosyal, ekonomik ve entelektüel tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Son yirmi yıl boyunca, Song’un Çin tıp tarihindeki önemli rolüne ilişkin benzer bir takdir de ortaya çıkmıştır.
Bu dönemde başlayan en önemli değişikliklerden biri, elit kesimin tıbba olan ilgisinin ve tıp pratiğinin artmasıydı.
Giderek artan sayıda elit erkek tıbbı sadece bir meslek olarak değil, bir kariyer olarak benimsedikçe, özellikle elit bakış açılarını ve uygulamaları da beraberlerinde getirdiler ve Çin tıbbını bugün hala görülebilen şekillerde dönüştürdüler. Beraberlerinde getirdikleri kaygılardan biri, hastalığın karmaşık ve sürekli değişen doğasına ve hekimlerin bununla başa çıkma becerilerine ilişkin derin bir endişeydi.
Hastalığın Değişkenliği ve Doktorların Yetersizliği Hakkında Endişelenmek
Wang Gun’un (王袞, y. 1047-1082) görüşleri Kuzey Song elitinin tıp ve uygulayıcılarına ilişkin duygularının tipik bir örneğidir. Wang, birlikte seyahat ederken babasının hastalandığını ve nihayetinde beceriksiz bir hekimin elinde öldüğünü bildirmektedir. Wang şu sonuca varmıştır:
“İnsanların hastalıkları çok ve çeşitli olduğundan dolayı, tıp yolu da tek bir yolla kavranamaz …
[Tıp] yolundan habersiz olanlar, belirtileri titizlikle kavramazlar.
Klinik olarak [ilaç] kullanırken, her zaman yanılırlar.’’
Shi Kan (史堪, 11. yüzyılın sonları- 12. yüzyılın başları) daha spesifik bir eleştiri getirmiştir, ancak endişeleri hala doktorların hastalığın değişkenliği ve karmaşıklığıyla baş edememesine odaklanmıştır:
Eskiden insanların bir sözü vardı,
‘İlk iki gün [hastalık] deridedir.
Dördüncü ya da beşinci gün ise organlara bulaşır.
Bu nedenle, hastalık derideyken terlemeyi teşvik edebilir; organlara bulaştığında ise temizleyebilirsiniz.
Bugün [tıp] okuyanlar arasında buna sabit bir doktrin olarak saygı duymayan yoktur. Tıpkı insanların boş ya da dolu olması gibi, hastalıkların da hafif ya da şiddetli olduğunu; tıpkı hastalıkların hafif ya da şiddetli olması gibi, aktarımların da yavaş ya da hızlı olduğunu anlamıyorlar…’
Hastalığın karmaşık karakterine ilişkin kaygılarının yanı sıra, Kuzeyli Song tıp yazarlarını birleştiren bir diğer faktör de sorunun bir bilgi ve uygulama bütünü olarak tıpta değil, tıbbı yanlış uygulayan kendi zamanlarındaki hekimlerden kaynaklandığına inanmalarıydı.
‘Tıbbın Yolu’ zor olabilir, ancak doğru bir şekilde öğrenilir ve uygulanırsa etkili olacaktır. O halde bu yazarlar karmaşık ve son derece değişken hastalıkları nasıl anlamışlardır?
Hastalıktaki Karmaşıklığı Kavramak
Kuzey Song’un hekimleri, hastalığın çok yönlü doğasına katkıda bulunan çok çeşitli faktörlerin farkındaydı.
Çevresel faktörlerden hastanın özelliklerine ve hastalığın kendisine kadar uzanan bu faktörler, hem hastalıktaki değişkenliği açıklıyor hem de tedavide uyarlanabilirlik gerektiriyordu.
Mevsimler, özellikle soğuk hasarı tartışmalarında, hastalıktaki değişkenliğin en sık belirtilen nedenleri arasındaydı. Hem Huangdi neijing (Sarı İmparator’un İç Klasiği 黃帝內經) hem de Shanghan lun (Soğuk Hasarı Üzerine İnceleme 傷寒論) soğuk hasarını yalnızca soğuk hasarını değil, aynı zamanda sıcak hastalığı (wenbing 溫病) ve yaz sıcağını (shu 暑) da içeren geniş bir başlık olarak görüyordu. Tüm bu hastalıklar, kış boyunca soğuktan kaynaklanan ve ya hemen hastalık üreten ya da vücudun içinde gizlenerek sıcağa dönüşen ve ilkbahar veya yaz aylarında hastalık olarak ortaya çıkan hasara bağlanırdı. Kuzey Song boyunca Shanghan lun’da yer alan formüllerin yalnızca kışın ortaya çıkan soğuk hasarına yönelik olduğu, sıcak hastalığı ya da yaz sıcağına yönelik olmadığı genel olarak kabul görmüştür.
Bu durum birçok yazarı bu eksikliği gidermek için yeni formüller geliştirmeye ya da daha eski formüller bulmaya yöneltmiştir. Sadece Shanghan lun’a adanmış günümüze ulaşan en eski metnin yazarı Han Zhihe (韓祇和, fl. 11. yüzyılın sonları), kitabında yer alan formüllerin neredeyse tamamı için mevsimsel varyasyonları içerecek kadar ileri gitmiştir: Hastanın her iki bileğindeki nabız çökük ve yavaş, orta veya sıkı ise, bunların hepsi midede soğuk vakalarıdır.
Baharın Kurulmasından Saf Parlaklığa kadar Wenzhong tang (Orta Kaynatma) kullanmak uygundur.
Saf Parlaklıktan Tahıl Ekimine kadar Jupi tang (Portakal Kabuğu Kaynatma) kullanılması uygundur.
Tahıl Ekiminden Sonbaharın Oluşumuna kadar Qiwu lizhong tang (Yedi Bileşenli Orta Kaynatma) kullanılması uygundur.
Han’ın mevsimleri bölmeye yönelik özel sistemi başka hiçbir yazar tarafından benimsenmemiştir, ancak diğer iki soğuk hasarı yazarı, Zhu Gong (朱肱, 11. yüzyıl sonu-12. yüzyıl başı) ve Pang Anshi (龐安時, 1042-1099), Han’dan daha az tutarlılıkla da olsa mevsimsel formüller sunmuştur.
Mevsimsel değişim ve takvimsel döngüleri birbirine bağlayan bir başka çevresel değişkenlik biçimi, nihayetinde iklimin sağlık ve hastalık üzerindeki etkisini anlamanın en popüler yolu haline geldi: beş hareket ve altı qi (wuyun liuqi 五運六氣), genellikle basitçe ‘hareketler ve qi’ (yunqi 運氣) olarak anılır.
Kökleri Neijing’e dayanan bu doktrin, beş evrenin (wuxing 五行) hareketlerini, ‘üç yin ve üç yang’ ile tanımlanan yin ve yang’ın gelişimini ve düşüşünü ve on göksel gövde (tiangan 天干) ile on iki yeryüzü dalının (dizhi地支) eşleştirilmesiyle oluşturulan altmış yıllık takvimsel döngüyü birbirine bağlıyordu. Belirli bir yılın belirli kök ve dallarından başlayarak, bir dizi yazışma ve hesaplama, yılın belirli bir döneminde hakim olacak qi’nin -soğuk, rüzgar, sıcak, ateş, nem veya kuruluk- niteliğini belirlemeye izin verirdi. Sistemin aşırı mekanik kullanımıyla ilgili şikayetlere rağmen, Kuzey Song döneminde çok çeşitli uygulamalar için popülerdi.
Tıpta sistem, belirli bir yılda baskın olacak hastalık türünü tahmin etmek ve teşhis ve tedavisine yardımcı olmak için kullanıldı.
Hareketler ve qi sistemi, hastalıktaki mevsimsel değişimin daha basit analizine göre üç avantaja sahipti ve bu da nihai başarısını açıklayabilir.
Birincisi, bir doktrin olarak karmaşıklığı ona daha fazla açıklayıcı esneklik kazandırmıştır. Sadece farklı mevsimlerdeki hastalık değişkenliğini açıklamakla kalmıyor, aynı zamanda mevsimlerin ve bunlarla ilişkili hastalıkların neden yıldan yıla aynı olmadığını da açıklayabiliyordu.
İkincisi, beş hareket arasındaki ilişkiler -ki bunlar beş evre arasındakilerle aynıydı- sisteme daha büyük bir dinamizm kazandırıyordu. Mevsimsel değişkenlik tek başına bir hastalığın seyri sırasında meydana gelen dönüşümleri açıklayamazdı. Becerikli ellerde, hareketler ve qi sistemi bunu yapabilirdi.
Son olarak, Neijing’de kökleri vardı ve Shanghan lun ile bağlantıları olduğu düşünülüyordu, bu da ona antik bir soyağacı kazandırıyordu. Coğrafyadaki farklılıklar, dış çevrenin hastalık üzerindeki etkisini anlamanın bir başka yoluydu. Pang Anshi farklı hastalıkları kuzey ve güney ile dağlık ve düz arazilerle ilişkilendirmiştir:
Güneyde kar ve donla kaplı yerler yoktur; bu nedenle insanlar soğuk qi’den etkilenmezler. Yeryüzünün qi’si kontrol altında değildir ve haşarat toksin yayar. Sisler ve miyazmalar [hastalıklara neden olur] ve bunlar periyodik olarak ortaya çıkar. Bunlar bu yöntemin kapsamına girmez. Bunların tedavisi için ayrı formüller vardır. Ayrıca, tek bir vilayet içinde, birikmiş yin’in meskeni olan dağ evleri vardır. Yazın zirvesinde kar donar. İklim soğuktur ve [insanların] gözenekleri kapalıdır, bu yüzden bir kötülüğün onlara zarar vermesi zordur. Bu insanlar uzun ömürlüdür ve aralarındaki hastalar çoğunlukla rüzgâr ve soğuk çarpması hastalıklarından muzdariptir. Birikmiş yang’ın meskeni olan düz arazi konutları da vardır. Kışın doruğunda, bitkiler hala yetişir. İklim sıcaktır ve [insanların] gözenekleri gevşektir, bu yüzden bir kötülüğün onlara zarar vermesi kolaydır. Bu insanlar kısa ömürlüdür ve aralarındaki hastalar çoğunlukla nem çarpması ve yaz sıcağı çarpması hastalıklarından muzdariptir.
Yukarıda da belirtildiği gibi, Pang mevsimsel değişikliklere de atıfta bulunmuştur. Dolayısıyla, hastalık üzerindeki mevsimsel ve coğrafi etkiler birbirini dışlayan etkiler değildir. Dolayısıyla, bu çevresel etkiler tek başlarına bir araya geldiklerinde herhangi bir hastalığın sunumunu büyük ölçüde karmaşıklaştırabilirdi. Ancak, dış çevrenin yanı sıra, hastanın iç çevresi ve hastalığın karakteri de hastalıkta değişkenlik ve karmaşıklığın potansiyel kaynaklarıydı. Bu tür değişkenliğin günümüze ulaşan en eski tanımlarından biri Shen Gua’nın (沈括,1031-1095) hastalık tedavisindeki ‘beş zorluğu’ (wunan 五難) sıraladığı eserinde bulunur:
Günümüzde hastaları muayene edenler yalnızca qi açıklığının altı nabzını incelemekte, başka bir şey yapmamaktadır. Eski zamanlarda hasta [bireyleri] muayene edenler seslerini, yüz renklerini, hareketlerini, cilt dokularını, duygularını ve tercihlerini araştırmak zorundaydı.
Hastanın [yaşamak için] ne yaptığını sorgular ve hastanın faaliyetlerini araştırırlardı. Bilmeleri gerekenlerin] daha iyi bir kısmını elde ettikten sonra, karşılayan insanları (renying) [nabız], qi açıklığını (qikou) [nabız] ve on iki damarı iyice teşhis ettiler. Hastalık beş iç organlarda ortaya çıkarsa, beş renk ona karşılık gelir, beş ses ona göre değişir, beş tat ona meyleder ve on iki damar ona göre hareket eder. Hastalığı bu tür bir titizlikle araştırdılar ama yine de kaybetmekten korktular. Bu ilk zorluktur: hastalıkları ayırt etmek.
Shi Kan da benzer ama aynı olmayan tavsiyelerde bulunmuştur:
Bu nedenle, tıp pratiğinde iyi olanlar, bir hastalık ortaya çıktığında, önce kaynağını araştırmalı, nasıl bulaştığını ve yayıldığını belirlemeli, [beş evreye göre] cezasını ve fethini incelemeli, soğukluğunu ve sıcaklığını ayırt etmeli, yukarıda mı yoksa aşağıda mı, içte mi yoksa dışta mı olduğunu, gerçek [qi] mi yoksa kötü [qi] mi baskın olduğunu, boş mu yoksa dolu mu olduğunu ayırt etmelidir… Bunların her birinin standardı vardır ve kimse en ufak bir hata yapamaz.
Biraz daha geç bir tarihte yazan Kou Zongshi (寇宗奭, 12. yüzyılın başları), Expanded Meaning of the Materia Medica’nın (Bencao yanyi 本草衍義, 1116, basım tarihi 1119) önsözünde bu sorunun daha sistematik bir tartışmasına yer vermiştir:
Hastalık tedavisinde sekiz temel unsur vardır. Sekiz temel unsur dikkatle incelenmezse, hastalık ortadan kalkmaz. Sorun hastalığın ortadan kalkmaması değil, [doktorun] onu ortadan kaldırabilecek beceriden yoksun olmasıdır. Bu nedenle, hata yapmamak için sekiz esası dikkatle ayırt etmelisiniz.
Birincisi boşluktur: bu beş boşluktur.
İkincisi doluluktur: bu beş doluluktur.
Üçüncüsü soğuktur: bu, birikmiş soğuğu büzen organlardır.
Dördüncüsü ısıdır: bu da birikmiş ısıyı çeken organlardır.
Beşincisi kötü [qi]: organların kendileri tarafından [üretilen] bir hastalık değildir.
Altıncısı doğru [qi]: dışsal bir kötülüğün saldırısından kaynaklanan bir hastalık değildir. Yedincisi içseldir: hastalık dışsal değildir.
Sekizincisi dışsaldır: hastalık içte değildir.
Benzer ifadeler ZhuGong, Xu Shuwei ve diğer birçok Kuzey Song seçkin hekiminin eserlerinde de bulunabilir. Pang Anshi iç değişkenliğin kısmen bireyler arasındaki fiziksel farklılıklardan kaynaklandığını düşünüyordu:
İnsanların beş iç organı büyük ya da küçük, sert ya da kırılgan, doğru yerleşmiş ya da eğik olabilir. Altı bağırsak da büyük veya küçük, uzun veya kısa, kalın veya ince, gevşemiş veya gergin olabilir. [Bu farklılıklar] bir kişinin hayatı boyunca sık sık belirli bir hastalığa yakalanmasına neden olur.
Not: ‘’Altı bağırsak’’ terimi içine giren organlar: ince barsak, kalın barsak, safra kesesi, mide, mesane, üçlü ısıtıcı.
Nasıl algılandığına bakılmaksızın, hastaların bireysel özellikleri, hastalıkların oluşumunda dış etkilerle etkileşime giren önemli bir faktör olarak görülmüştür. Bu iki geniş değişkenlik kaynağı bir araya gelerek hastalığa kendine özgü bir karakter kazandırmıştır.
Karmaşık Hastalıkların Tedavisi
Karmaşık hastalıklar için tedavi stratejileri geliştirmek, bu karmaşıklığın nedenlerini analiz etmekten daha zordu.
İki ana yaklaşım ortaya çıkmıştır.
Beş iç organ yaklaşımı, hastalıkları sınıflandırmak ve uygun tedavileri belirlemek için Neijing’in beş iç organın (wuzang 五臧) işlevleri, patolojileri ve teşhisi hakkındaki tartışmalarından yararlanıyordu. Soğuk hasarı yaklaşımı, teşhis ve tedaviye rehberlik eden yazılar olarak Shanghan lun metninden yararlanmıştır. Kuzey Song boyunca bu iki yaklaşım esasen ayrı kaldı; beş viseral yaklaşım çeşitli hastalıkların (zabing 雜病) tedavisinde kullanılırken, soğuk hasarı yaklaşımı en geniş anlamıyla soğuk hasarının (shanghan 傷寒) tedavisinde kullanıldı. Ancak daha sonraki dönemlerde bu sınır tamamen ortadan kalkacaktı.
Beş-viscera yaklaşımının Kuzey Song döneminden günümüze ulaşan tek bir örneği vardır: Qian Yi (錢乙, yaklaşık 1035-1117). Qian günümüzde genellikle çocuk tıbbı üzerine yaptığı çalışmalarla hatırlansa da, beş vissera yaklaşımının oldukça etkili bir öncüsüydü. Qian’ın tek extant kitabı Xiao’er yaozheng zhijue (Çocuklar için İlaçlar ve Kalıplar Üzerine Doğrudan Rehberlik 小兒藥證直訣, aslında Qian’ın ölümünden sonra bir hayranı tarafından derlenmiştir) beş iç organın listesi ve belirli bir organın dolu veya boş olması durumunda ortaya çıkan belirti ve semptomlarla açılır:
Dalak yorgunluğu yönetir. Dalak doluysa, [hasta] ağır uyur, bedeni ateşlenir ve [hasta] su içer. Eğer boşsa, ishal ve kusma olur ve rüzgar üretilir.
Bu beş temel hastalık modeli ve bunların tedavisi, beş içkinin karşılıklı etkisiyle karmaşık bir hal almıştır:
… Karaciğer güçlü olduğunda ve akciğerleri fethettiğinde ve akciğerler zayıf olduğunda ve karaciğeri fethedemediğinde, dalağı ve akciğerleri desteklemeli ve karaciğeri kontrol etmelisiniz. Dalağa yardım etmek, annenin çocuğun doymasına neden olması durumudur.
Qian Yi’nin formüllerinin isimleri bile beş iç organın ve beş evrenin önemini vurgular. Sarı (huang 黃) toprak ve dalağın, yeşil (qing 青) ise odun ve karaciğerin rengidir. Formüllerin isimleri böylece işlevlerini açıkça belirtir. Qian, Song’dan önce önemli olan hastalık adı ayrımını kullandığında bile, hastalığı tipik olarak her biri beş iç organın birinden kaynaklanan beş alt hastalığa ayırmıştır. Xian 癇 olarak bilinen nöbet bozukluğuyla ilgili olarak, Qian bize “Beş xian’a gelince, onları ilgili iç organlara göre tedavi edersiniz” diye bildirir. (凡五癇，皆隨藏治之).28 Aynı şekilde, yaralar ve kızarıklıklar (chuangzhen 瘡疹) için de, ‘Beş iç organın her birinin bir modeli vardır’ der. (五藏各有一證). Bunu yaparken Qianjin yaofang (Bin Altın Değerinde Temel Formüller千金要方) ve Zhubing yuanhou lun (Hastalıkların Kökenleri ve Belirtileri Üzerine İnceleme諸病源候論) gibi metinlerin yapısını tersine çevirmiştir. Bu kitaplarda iç organlar, o iç organla ilişkili hastalıkların gruplandırıldığı metnin tüm bölümlerini adlandırmak için kullanılmıştır. Qian’ın eserinde, iç organlar belirli bir hastalığın alt bölümleri olarak hizmet etmektedir.
Qian Yi’nin çeşitli hastalıkların teşhis ve tedavisine yönelik sistemi hakkında en çarpıcı olan şey, bunun ne derece yeni bir yaratım olduğudur. Song öncesi kaynaklarda dağınık halde bulunan doktrin ve formüllerde herhangi bir eksiklik olmamasına rağmen, bu materyal ne teorileri açısından sistematik ne de klinik kapsamı açısından kapsamlıydı. Hastalıkların potansiyel olarak sonsuz değişkenliğiyle başa çıkabilmek için, Qian Yi’nin bu materyali herhangi bir hastalığı açıklayabilecek ve tedavisine rehberlik edebilecek şekilde yeniden işlemesi gerekiyordu.
Bu gelişme eksikliği Qian’ın sisteminin nispeten basit olmasından da anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, sonuçta çok etkili olmuştur: Zhang Yuansu (張元素, 12. yüzyıl sonu-13. yüzyıl başı) ve öğrencileri Li Gao (李杲, 1182-1251) ve Wang Haogu (王好古, yaklaşık 1200-1265) bu sistemi genişletmiş ve değiştirmiş, Qian Yi’nin birçok maddesi ve formülü onlar aracılığıyla yaygın olarak bilinir ve kabul edilir hale gelmiştir.
Buna karşılık, soğuk hasarı yaklaşımı Shanghan lun’da karmaşık, son derece değişken hastalıkların klinik yönetimi konusunda bol miktarda açık rehberliğe sahipti. Zhang Lei’nin (張耒,1054-1114) Pang Anshi’nin Shanghan zongbing lun (Her Türlü Soğuk Hasarı Üzerine İnceleme 傷寒總病論) kitabına yazdığı önsözde görüldüğü gibi, bu farkın önemi Kuzey Song yazarları tarafından kabul edilmiştir:
Geçmişin mükemmel hekimleri neden formüller hazırlamamışlardır? … Yalnızca Zhongjing’in Soğuk Hasarları Üzerine İnceleme’si hem hastalıkları ele almakta hem de formüller önermektedir. Ayrıca [ilaçların miktarını] artırma veya azaltma ve [ilaçları] ekleme veya çıkarma yöntemini de açıklamaktadır.
Shanghan lun, her biri belirli bir klinik durumu tanımlayan ayrı satırlardan oluşur. Bu satırların hepsi olmasa da çoğu önerilen bir formülle son bulur:
Soğuk hasarda, nabız kaygan olduğunda ve tersine döndüğünde [-ekstremitelerin soğuğu], iç kısımda ısı vardır. Baihu tang (Beyaz Kaplan Kaynatma) bunu yönetir.
Shanghan lun özünde, teşhis, prognoz ve tedavi yöntemine ilişkin bilgileri içeren hazır bir klinik senaryolar koleksiyonuydu. Song döneminde basılan baskıda, tavsiye edilen bir formülü içeren tüm satırlar, her bölümün başında numaralandırılmış bir ‘yöntemler’ (fa 法) listesinde bir araya getirilmiştir.
Bu yöntemler Shanghan lun’un en çok değer verilen kısmıydı ve sadece formüller değil yöntemler içermesi, WangHaogu tarafından (küçümseyici bir şekilde) bildirilen, hekimler arasında soğuk hasarının tedavisinde yöntemler olduğu, ancak çeşitli hastalıkların tedavisinde sadece formüller (fang 方) olduğu şeklindeki bir özdeyişe yol açmış gibi görünüyor.
Zhang Lei’nin yorumlarında görüldüğü üzere, Kuzey Song yazarları Shanghan lun’un klinik tavsiyelerindeki aşırı ayrıntıya özellikle değer veriyorlardı. Soğuk hasarıyla ilgili metinlerinde bu ayrıntıyı vurgulamışlardır. Soğuk hasarı konusunda bu dönemdeki diğer tüm yazarlardan daha fazla metin kaleme alan Xu Shuwei, bu ayrıntıların önemini göstermek için vaka kayıtlarını kullanmıştır. Klinik kararlarından birini açıklarken şunları not etmiştir:
Risalenin beşinci bölümündeki] yedinci kalıp terlemeyi teşvik ettikten sonra terin dışarı sızması ve idrara çıkmanın zor olmasıdır. Bu bölümdeki] on altıncı model ise kendiliğinden terleme ve sık idrara çıkmadır. Bu nedenle, [hasta tarafından sunulan] sayısız belirtide küçük bir fark varsa, Zhongjing onu tedavi ettiği yöntemi değiştirir. Bu nedenle, [tıbbi] kaynatma konusunda hassas olmalısınız.
Zhu Gong kitabını soğuk hasarı hakkında yüz sorudan oluşan bir liste olarak yapılandırmış ve her soruda olası varyasyonlar ve bunların nasıl tedavi edileceğine dair uzun listeler sunmuştur:
Sert tetani ile yumuşak tetaniyi birbirinden ayırmak için terleme olup olmadığını araştırmalısınız. Terleme yoksa, Gegen tang (Kudzu Kökü Dekoksiyonu) bunu yönetir. Terleme varsa, Guizhi jiagegen tang (Kudzu Kökü ile Tarçın Dalı Kaynatma) bunu yönetir.
Zhu’nun sert ve yumuşak tetani arasındaki ayrımı ve formül seçimi doğrudan Shanghan lun’dan türetilmiştir. Zhu’nun metninin çoğu, soğuk hasarı hastalığının çeşitliliğini ve kesin teşhis ve tedavi ihtiyacını vurgulayan benzer ifadelerden -genellikle Shanghan lun’un kendisini yorumlayarak- oluşmaktadır.
Bireyselleştirilmiş Tıp ve Akupunktur Geleneği
Günümüzde Çin tıp tarihine ilişkin literatür birbirine taban tabana zıt iki görüşle karakterize edilmektedir. Uzman olmayan okuyuculara ve uygulayıcılara yönelik çalışmalarda, Çin tıbbı tipik olarak iki bin veya daha fazla yıl boyunca esasen değişmeden kalan zamansız bir gelenek olarak sunulmaktadır. Bununla birlikte, bilimsel literatürde, genellikle birçok kırılma ve bölünme ve çok az süreklilik ile oldukça süreksiz bir gelenek olarak sunulmaktadır.
İlk görüş inkar edilemez bir şekilde tarihsel olarak yanlış ve oryantalisttir,
ancak ikinci görüş sorunsuz değildir.
Qing (1644-1911) döneminde yazan yazarlar Kuzey Song metinlerine anlamlı bir şekilde yanıt vermişlerdir. Aynı konular yüzyıllar boyunca tartışılmış ve yeniden tartışılmıştır. En önemlisi, Çinli tıp uygulayıcıları bugün hala yüzlerce yıl önce yazılmış metinleri okumakta ve bunları sadece anlaşılır değil, aynı zamanda klinik olarak da alakalı bulmaktadır. Böyle bir süreklilik kanıtı açıklama gerektirir.
Başka bir yerde Song döneminden itibaren elit sosyal tabaka tarafından uygulanan Çin tıbbının merkezi bir sorunsal ve bu sorunsalı çözmeye yönelik bir yaklaşımla birleşen kültürel bir gelenek olduğunu ileri sürmüştüm.
Bu geleneğin başlangıç noktası olarak Song’un seçilmesine ilişkin argümanlar bu makalenin kapsamını aşmaktadır, ancak belirlediğim merkezi sorunsal hastalığın karmaşıklığı ve değişebilirliğiydi ve bu zorluğu çözmeye yönelik temel yaklaşım tedavinin bireyselleştirilmesiydi.
Bu sorun ve bu çözüm Çin tıp pratiğinin merkezinde yer almaya devam ettiği sürece, Song’da şekillenen kültürel gelenek de gelişmeye devam edecektir.
Klinik karmaşıklığın ortasında bir hastalığı tanıma sorunu, doğal olarak tıbbın tüm biçimlerindeki tüm teşhis biçimlerinin merkezinde yer alır. Bazı halk şifa gelenekleri çok küçük bir teşhis repertuarıyla yetinirken, tüm okur-yazar veya bilimsel tıp gelenekleri daha karmaşık hastalık anlayışlarını benimsemiştir. Bununla birlikte, Çin tıbbında görülen özel karmaşıklık anlayışı, Çin kültüründe derin kökleri olan ayırt edici özelliklere sahiptir. Stephen Owen, Çin edebi düşüncesinin temellerini tartışırken, Konfüçyüs klasiklerinden genellikle okuma ve yorumlamanın temel ilkeleri olarak alınan iki pasajla başlar:
Dedi ki, ‘Nasıl olduğuna bakın. Neyden geldiğini düşünün. İnsanın neyle huzur bulacağını inceleyin. Bir insan nasıl gizli kalabilir? Bir insan nasıl gizli kalabilir? “
[Gongsun Chou sordu: “Dili anlamakla ne demek istiyorsun?”
[Mencius yanıtladı:]
“Birinin sözleri tek taraflı olduğunda, zihninin nasıl bulanık olduğunu anlarım.
Birinin sözleri gevşek ve abartılı olduğunda, kişinin içine düştüğü tuzakları anlarım. Birinin sözleri çarpıtıldığında, kişinin nereye sapmış olduğunu anlarım.
Birinin sözleri kaçamak olduğunda, o kişinin sınırlarını nasıl zorladığını anlarım. “
Owen bu pasajlarda belirli bir hermenötik örtüklük olduğunu gözlemler. İçsel ve dışsal gerçekler vardır ve içsel olan dışsal olanın gözlemlenmesiyle yanlış anlaşılabilir. Ancak dışsal olanın doğru bir şekilde gözlemlenmesi içsel olana erişim sağlayacaktır. İçsel olan dışsal olan aracılığıyla bir tezahür süreci içinde açığa çıkar. Bu nedenle dış, ancak gözlemci uygun şekilde eğitilmemişse içsel olanı gizleyebilir. Yetenekli bir gözlemci için dış, içsel olanı tamamen ve sadakatle açığa çıkarır.
Böyle bir dünya görüşünde gözlemcinin amacı, belirli bir dış tezahürle açığa çıkan belirli koşulları -konuşan bir kişinin özel karakteri, bir yazarın bir şiiri yazdığı özel koşullar veya belirli bir hastalık örneğinin özel doğası- ortaya çıkarmaktı.
Song’dan itibaren seçkin, iyi eğitimli hekimler tıp eğitimi alırken ve uygularken bu bakış açısını da beraberlerinde getirmişlerdir. Bu, onları rahatsız eden karmaşıklık biçimiydi ve hastalığın altında yatan özelliğin farkına varacaklarını umdukları gözlemin niteliğiydi. Hastalığın dış tezahürlerini ‘geçmişi görmek’ anlamında değil, onları ‘vasıtasıyla görmek’ anlamında görmeye çalıştılar.
Volker Scheid, bianzheng lunzhi’yi tarihselleştirme çabasıyla, genellikle ‘desen’ olarak tercüme edilen karakterin altı farklı anlamını tespit etmiştir. Altı farklı “desen farklılaşması” türü de zorunlu olarak bu farklı anlamlara eşlik etmektedir. Bununla birlikte, tüm bu farklı yaklaşımların hala hastalıktaki temel değişkenlik ve karmaşıklık sorununu çözmeye çalışması dikkat çekicidir. Daha da önemlisi, ilk dört yaklaşımın hepsi bir hastalığı dışa vuran belirtileri aracılığıyla anlamaya çalışmaktadır. Sadece son iki yaklaşım, çok yeni, bu modelden bir kopuşu temsil edebilir. Bu ikisi, ‘hastalık tipleri’ ve ‘biyo-paternler’, bir hastalığı tanımlamak için hastalığın biyomedikal tanımlarını ve yeni teşhis teknolojilerini kullanmaktadır. Bu şekilde, Çin tıp geleneğinden kopmuş olabilirler. Emin olmak için daha fazla araştırma ve muhtemelen daha fazla zaman geçmesi gerekmektedir.
Song’dan günümüze Çin tıbbının kültürel geleneği, tedaviyi bireyselleştirmeye yönelik pek çok farklı yöntem içermekle birlikte, bu yöntemler bir hastalığın dış tezahürleri aracılığıyla kökenini arama yaklaşımını korudukları ölçüde, bu kültürel gelenek içinde kalmışlardır.
Modern bianzheng lunzhi açıkça bu bağlılığı korumaktadır ve sadece bu yaklaşımın en son vücut bulmuş halidir. Çin tıbbının sürekliliği bu nedenle büyük ölçüde değişim içermiştir ve değişimler genellikle kapsayıcı bir sürekliliğin parçası olmuştur.
(NOT: “Bianzheng lunzh” (辩证论治), geleneksel Çin tıbbında kullanılan bir kavram olup, genellikle “diferansiyel teşhis ve tedavi” olarak tercüme edilir. Bu yöntem, bir hastanın durumu değerlendirilirken belirtilerin ve semptomların dikkatle analiz edilmesi ve bu analiz sonucunda en uygun tedavi planının oluşturulması anlamına gelir.)
Bu uygulama, hastalığın doğasını, nedenlerini ve vücuttaki etkilerini anlamak için kullanılan bir sistematiği içerir. Bunlar şunları içerebilir:
1. **Hastanın Genel Durumu:**
– Enerji seviyeleri (Qi), kan dolaşımı (Xue), organların sağlığı vb.
2. **Belirtiler ve Semptomlar:**
– Vücudun genel durumuna göre gözlemlenen işaretler ve belirtiler.
3. **Vücudun Durumunun Daha Derin Analizi:**
– Dört temel tanı yöntemi (dört muayene) kullanılarak:
* Gözlem (muayene),
* Dinleme ve koklama (kulak),
* Soru sorma (anamnez),
* Dokunma (nabız tanısı).
4. **Hastalık ve Semptomların Bağlama Oturtulması:**
– Bu sonuçlar, vücudun içsel dengesizlikleri ve organ fonksiyonları bağlamında anlaşılmaya çalışılır.)
Nihaî olarak amaç, hastalığın durumuna göre, şifalı bitkiler, akupunktur, diyet değişiklikleri ve yaşam tarzı tavsiyeleri gibi çeşitli tedavi yöntemlerini içeren bireysel anlamda en iyi tedavi planını oluşturmak olmuştur. Geleneksel Çin tıbbı için çok önemli bir kavram olan “bianzheng lunzh”, her hastanın benzersiz olduğunu ve bu nedenle tedavilerinin de bireysel ihtiyaçlarına göre özelleştirilmesi gerektiğini vurgular.