Bi Jing Çince’de adetin olmaması (amenore) durumunu ifade eder: jing adet kanı anlamına gelir ve bi “kapatmak” veya “kapanmak” anlamına gelir. Batı tıbbı, bir kadının 18 yaşına geldiğinde adet görmemiş olması durumunu birinci dereceden amenore olarak adlandırırken, bir kadının adet görmüş olmasına rağmen en az 3 aydır adetinin durmuş olması durumunu ise ikinci dereceden amenore olarak ayırır.
Elbette, doğumdan sonra ve emzirme döneminde meydana gelen adetin geçici kesintisi amenore olarak kabul edilmez, benzer şekilde ani çevresel veya yaşam koşulları değişiklikleri sonucunda 1 veya 2 ay adetin durması da öyle değildir. Bir kadın ikincil amenore ile başvurduğunda, öncelikle gebeliğin dışlanması çok önemlidir çünkü amenore tedavisinde gebelikte kontrendike uygulamalar yapılabilir.
Öncelikle Eksiklikten Kaynaklanan Adet Yokluğu ve Fazlalıktan Kaynaklanan Adet Yokluğu arasında temel bir ayrım yapılmalıdır:
Eksiklikten Kaynaklanan Adet Yokluğu, Kan eksikliği, Dalak ve Böbrek eksikliği ile Karaciğer ve Böbrek eksikliğini içerir. Ayrıca, doğum öncesi zayıflıktan kaynaklananı ile doğum sonrası zayıflıktan kaynaklananı birbirinden ayırmak önemlidir. Açıkçası, birincil amenore genellikle Doğum Öncesi Öz’ün eksikliğinden kaynaklanırken, ikincil amenore Doğum Sonrası Qi’nin eksikliğinden kaynaklanır.
Fazlalıktan Kaynaklanan Adet Yokluğu ise genellikle Qi ve/veya Kanın durgunluğundan, Balgamdan veya Soğuktan kaynaklanır.
Huangdi Neijing’de, Adet Yokluğu “ayı olmayan kadın” (yani aylık akış olmayan) veya “ay olayı gelmeyen” olarak adlandırılıyordu; bu, adet döngüsünün ay fazlarıyla erken bağlantısını gösteriyor.
Kadınlarda Adet Görememe Nedenleri
Duygusal Stres
Geniş anlamıyla öfke, hayal kırıklığı, kin, nefret ve irritasyonu içerecek şekilde kullanılır ve zamanla Qi’nin tıkanmasına yol açabilir; bu da zamanla Kanın durgunluğuna yol açarak, fazlalık tipi Adet Yokluğuna sebep olabilir.
Üzüntü ve keder, amenore gelişiminde çok yaygın faktörlerdir. Bunlar Akciğer ve Kalp’teki Qi’yi tüketir: Akciğerler Qi’yi yönetir, Kalp ise Kanı yönetir ve Qi Kanı oluşturamadığında veya hareket ettiremediğinde, Kalp-Kanı Rahime inemediğinde adet durur.
‘’Kalp Kanı yönetir ve Dalak Qi ve Kan’ın köküdür. Endişe ve düşüncelilik Kalp-Qi’sini zayıflatır; bu da Kan’ın oluşturulamamasına neden olur. Dalak Kalp’in çocuğudur ve [bu nedenle] beslenmesini kaybeder, iştah azalır ve üretim ve dönüşümün kökü kesilir.’’
Endişe ve düşünceli olmak Akciğerleri ve Dalak’ı etkiler ve aynı anda Qi’nin eksikliğine ve tıkanıklığına yol açabilir. Eksik Qi Kan yapamazken, tıkanmış Qi Kanı hareket ettiremez ve bu da Kanın durgunluğuna neden olur. Bu nedenle, aynı anda hem Kan eksikliği hem de Kanın durgunluğu Amenore’ye yol açabilir.
‘’Endişe Akciğerleri incitir, düşünceli olmak ise Dalak’ı tüketir, çünkü Akciğerler ve Dalak incindiği için Qi ve Kan tıkanır, kadın sinirli ve kin dolu hale gelir, çarpıntılar ve bir şişkinlik ve baskı hissi geliştirir ve sonunda da amenore oluşur.’’
Aşırı Fiziksel Çalışma veya Egzersiz
Aşırı Fiziksel Çalışma veya Egzersiz, Kan yapamayan ve ergenlik döneminde meydana geldiğinde Alt Karın’da Qi ve Kanın tıkanmasına neden olabilen Dalak’ı zayıflatır, bu da birincil amenoreye yol açabilir. Bu durumda, amenore, eksiklikten (Kan eksikliği) kaynaklanan bir durum (Alt Karın’da Qi ve Kanın tıkanması) ile daha da karmaşık hale gelir.
Kalıtsal Zayıflık
Kalıtsal bir Böbrek zayıflığı elbette birincil amenoreye neden olabilir. Bu durumda, genellikle Böbrek-Öz’ünün eksikliği ve genellikle aynı zamanda Karaciğer-Kan’ının eksikliği vardır.
Beslenme
Yetersiz beslenme, Qi ve Kanın tükenmesine neden olup Kan ve Dalak eksikliğinden kaynaklanan ikincil amenoreye yol açabilir.
Aşırı süt ürünleri ve yağlı yiyecekler tüketimi Nem ve Balgam oluşumuna yol açar: bunlar Alt Karın’ı tıkayıp amenoreye neden olabilir.
“Şişman kadınlarda amenore, Nem ve Balgam’ın Zarları tıkamasından kaynaklanır.”
Aşırı Çalışma
Uzun yıllar boyunca yeterli dinlenme olmadan uzun saatler çalışmak, Karaciğer ve Böbrek Yin eksikliğine yol açar ki bu da ikincil amenoreye neden olabilir.
Doğum Kontrol Hapları
Uzun süre doğum kontrol hapı kullandıktan sonra kadınlar hapı bıraktıklarında adetleri uzun bir süre geri dönmez. Örneğin uzun yıllar boyunca hap kullanan bir kadının adetleri bir yıldan daha uzun süre geri dönmeyebilir.
Doğum kontrol hapları Kan ve Böbrek eksikliğine neden olarak adetlerin geri dönmemesine neden olur.
Kadınlarda Adet Görememenin Kökeni
Patoloji açısından yapılması gereken temel ayrım, amenorenin eksiklik ve fazlalık tipleri arasındadır. Eksiklik tipinde görülen, Qi ve Kan eksikliği ile Karaciğer ve Böbreklerin eksikliğidir. Fazlalık tipinde ise Qi ve Kan tıkanıklığı ile Nem ve Balgamın tutulmasıdır.
Karaciğer ve Böbrek Eksikliği
Karaciğer ve Böbrek eksikliği, Böbrek-Öz ve Karaciğer-Kan eksikliğini içerir ki bu da Chong Mai ve Ren Mai’nin boşalmasına yol açar. Böbrek-Öz’ünün kalıtsal zayıflığı, çok sık doğum yapma ya da aşırı çalışma gibi nedenlerle oluşabilir.
Böbrek-Öz’ü, adet kanının kaynağıdır ve Karaciğer Kanı depolar: bu organların eksikliği dolayısıyla Rahim ve Chong Mai ve Ren Mai beslenmesi azalır.
“Adet, Böbrek-Suyu’nun bir dönüşümüdür; bu eksik olduğunda adet kanı kurur.”
Böbrek-Öz’ün eksikliği aynı zamanda Böbrek-Yang eksikliği şeklinde de görülebilir; bu da Rahimi tıkayan Soğuk oluşumuna yol açar ve amenoreye neden olur.
Qi ve Kan Eksikliği
Qi ve Kan eksikliği, öncelikle Kan yapamayan Dalak ve Mide zayıflığından kaynaklanır. Bu duruma sıklıkla Kalp-Kan eksikliği de yol açar çünkü Kalp-Kan’ı adet kanının oluşumunda rol oynar. Bunun yanı sıra, tabii ki Karaciğer-Kan eksikliği de amenore’nin sık bir nedenidir.
Kan kuruluğu genellikle genç yaşta meydana gelen ciddi kan kaybından veya sarhoş bir şekilde yatak odasına girmekten [yani cinsel ilişkiye girmekten] kaynaklanabilir. Bu durum, Qi’yi tüketir ve Karaciğeri incitir, bu da adetin gelmemesine neden olabilir.
Dalak ve Mide eksikliği elbette beslenme ve Kan oluşturan yiyeceklerden yoksun bir diyet gibi beslenme faktörleriyle oluşur. Kalp-Kan eksikliği ya Dalak ve Mide’nin Kan yapamamasından ya da duygusal sorunlardan kaynaklanabilir. Bununla birlikte, Mide ve Dalak eksikliğinin diğer birkaç nedeni uzun süren ciddi hastalık, tekrarlayan düşükler ve fazla uzun süre emzirmedir.
“Bir kadında Mide ve Dalak uzun süre eksik olduğunda, Qi ve Kan tükenip adet kesilir.”
Aşırı çalışma, uzun süreli kronik bir hastalık veya çok sayıda çocuğun birbiri ardına doğması gibi sebeplerden kaynaklanan birincil Karaciğer ve Böbrek Yin eksikliği, Yin ve Kanın kurumasına ve dolayısıyla adetin durmasına yol açar; çünkü Chong Mai’nin Kan Denizi Boşalır. Bu tür durumlarda, hastalık aynı zamanda Amenore ile birlikte görülen ikincil bir semptom olarak Tükenmişlik’e (Xulao) yol açabilir.
Qi Tıkanıklığı ve Kanın Durgunluğu (Stazı)
Qi tıkanıklığı ve Kanın durgunluğu, öfke, sinirlilik, hayal kırıklığı, kin, endişe, suçluluk duygusu veya kaygı gibi duygusal streslerden kaynaklanır. ‘Öfke’, genellikle Karaciğer-Qi’sinin tıkanmasına yol açabilecek duygu olarak adlandırılsa da, endişe, kaygı veya hatta üzüntü gibi diğer duygular da Karaciğeri etkileyebilir. Kadınlarda uzun süreli Karaciğer-Qi’nin tıkanıklığı kolayca Kanın durgunluğuna yol açar: durgun Kan Rahimi tıkar, Chıng Mai’nin Qi’si adet kanının oluşması için akamaz, bu nedenle amenore ortaya çıkar. Bu, Kanın eksik olmamasına rağmen adetin gelmediği fazlalık tipi bir amenoredir; çünkü Kan eksik değil, tıkalıdır.
Rahimi tıkayan Nem-Balgam
Nem-Balgam genellikle Dalak eksikliği ile ilişkilendirilir ve aşırı soğuk yiyeceklerin tüketilmesi (örneğin, buzlu su veya dondurma), çiğ yiyecekler, süt ürünleri veya yağlı yiyeceklerle oluşabilir. Nem, Alt Karın ve Rahimi tıkar, bu nedenle Kan, Rahim damarlarında akamaz ve amenore gelişir. Soğuk aynı zamanda amenore’nin patogenezinde önemli bir faktördür: Rahimi tıkar ve bu da Kanın durgunluğuna yol açar: Rahim Damarının ve Rahim Kanalının tıkanması, Kanın akmasını engeller ve adetin gelmesini önler.
‘’ Jinekolojik hastalıklarda, eksiklik, Soğuk birikimi ve Qi’nin tıkanıklığı adetin durmasına neden olur ve bu durum bir yıldan daha uzun sürebilir. Kan soğur, Rahim kapısı düğümlenir ve Soğuk kanalları incitir… Soğuk Alt Karın’da olduğunda, adet normalden daha az olur.’’
‘’Adet’in gelmemesi, Qi ve Kan’ın zarar görmesinden kaynaklanır. Vücut zayıf bir durumdayken, Rüzgar-Soğuk, Rahimi istila edip Ren Mai ve Chong Mai ile İnce Bağırsak ve Kalp kanallarını incitir; Rahim Kanalı tıkanır ve Kan geçemez. Ren Mai ve Chong Mai Rahim’den kaynaklanır ve Kanalların Denizi’dir. İncw Bağırsak ve Kalp kanalları dıştan içe ilişkilidir ve adet kanını aşağıya doğru yöneltirler. Rüzgar-Soğuk, adet kanını incitir. Kan sıcak olduğunda iyi akar, soğuk olduğunda ise kapanır çünkü Soğuk tıkanıklığa neden olur. Kan içeride düğümlendiğinde adet gelmez.’’
Gebelikten Ayırt Etme
Adet Yokluğu, gebeliğin çok erken dönemlerindeki belirtilerden ve işaretlerden ayırt edilmelidir.
Amenore ve Gebelik Erken Döneminin Farklı Belirtileri
| Amenore | Gebeliğin Erken Dönemi | |
| Semptom ve Bulgular | Adetler bir süre düzensiz olduktan sonra durur; aynı zamanda aniden durabilir ancak bu durumda karın ağrısı olur | Normalde düzenli adetler aniden durur, mide bulantısı olur, belki de belirli yiyeceklere karşı garip bir çekicilik veya hoşnutsuzluk hissi olur, yatma isteği olabilir |
| Nabız | Derin, kısa ve sarsak ya da ince | Hafif kaygan, arka bölgede nispeten güçlü |
| Jinekolojik Muayene | Gebelik belirtileri yok | Rahim yumuşak, kistik ve yuvarlak hissedilir (5-6 hafta sonrası), büyümüş (sadece 8 hafta sonrası), meme büyümüş ve yüzeylerinde damarlar belirginleşmiş, Montgomery tüberkülleri (areola kenarında yağ bezlerinin büyümesi) |
Özet:
Amenore’ye Neden Olan Örüntüler:
Eksiklik
• Karaciğer ve Böbrek eksikliği.
• Kan eksikliği.
• Dalak ve Böbrek-Yang eksikliği.
• Karaciğer ve Böbrek-Yin eksikliği.
• Akciğer-Yin ve Kan eksikliği.
• Kalp ve Böbrek-Yin eksikliği.
• Kalp ve Dalak-Kan eksikliği.
Fazlalık
• Qi ve Kanın tıkanıklığı.
• Alt Karın’da Nem-Balgam.
Dr. İbrahim Çerçi
Kuşadası
10.Ocak.2024