Uykusuzluk” terimi, kolayca uyuyamama, gece uyanma, huzursuz bir şekilde uyuma, sabah erken uyanma ve rüya ile bozulan uyku gibi çeşitli sorunları kapsar.
Uyku miktarı ve kalitesi Zihin (Shen) durumuna bağlıdır. Zihin, Kalp’te kök salar ve özellikle Kalp-Kanı ve Kalp-Yin’ini içerir. Eğer Kalp sağlıklıysa ve Kan bolluğu içindeyse, Zihin doğru bir şekilde köklenecek ve uyku düzenli olacaktır. Eğer Kalp eksikse veya Ateş gibi patojenik etkenlerle hareketlendirilmişse, Zihin doğru bir şekilde köklenmez ve uyku etkilenebilir.
Kalbin eksikli, ateş gibi kavramlar akupunktur terminolojisinde tam olarak günlük dildeki anlamlarında kullanılmaz, bu bakımdan halktan ve ortodoks tıptan okuyucuların makaleyi bütünü içinde değerlendirmeleri, ayrıntılandırmak istedikleri yer olursa bizlere ulaşması tavsiye olunur.
Çin tıbbında her zaman beden ile Zihin arasında karşılıklı bir ilişki bulunur. Bir yanda, kan eksikliği veya ateş gibi patojenik faktörler Zihin’i etkileyebilirken diğer yanda, Zihin’i etkileyen duygusal stres iç organların dengesizliğine neden olabilir.
İç Organların dengesizliği ister Eksiklik ister Fazlalık kaynaklı olsun, Kan ve Özü etkiliyorsa, bu durum Zihin’i de etkiler. Çünkü Öz ve Qi’nin, Zihnin kökü olması nedeniyle Zihin bu durumda bir konaklama yeri bulamaz ve uykusuzluk ortaya çıkabilir.
Bir kişi yattığında uyuyamıyorsa, bu, Yin organlarının zarar gördüğü anlamına gelir, bu durumda Öz’ün bir konutunu yitirmiştir ve sakin değildir, bu nedenle kişi uyuyamaz.
Uyku söz konusu olduğunda, Zihin tek başına etkilenen tek zihinsel-ruhsal yeti değildir. Eterik Ruh (Hun) da uyku fizyolojisi ve patolojisinde önemli bir rol oynar ve uyku süresi ile kalitesi arasında ilişki kurar. Özellikle, Eterik Ruh, rüyaları kontrol eder ve bu nedenle rüyalarla bozulan uyku genellikle Eterik Ruh’un dengesizliğinden kaynaklanır.
Eğer Eterik Ruh, Karaciğer’de (Karaciğer-Kanı veya Karaciğer-Yin’i) sağlam bir şekilde köklüyse, uyku normal, düzenli ve çok fazla rüya olmadan geçer. Eğer Karaciğer-Yin veya Karaciğer-Kanı eksikse, Eterik Ruh konutundan yoksun kalır ve geceleyin dolaşıp, huzursuz bir uyku ve yorgunluk veren pek çok rüya görülmesine sebep olabilir.
Eterik Ruh, sadece Karaciğer eksikliği değil, aynı zamanda Karaciğer’i hareketlendiren herhangi bir patojenik faktör (ateş veya rüzgar gibi) tarafından da etkilenir.
Ayrıca başka bir bakış açısıyda: ‘’Aşırı çaba, endişe ve aşırı düşünme, Kan’a ve vücut sıvılarına zarar vererek Zihnin ve Eterik Ruh’un konutlarından mahrum kalmasına neden olur böylece uykusuzluk meydana gelir.” Bunun yanında: “Endişe ve aşırı düşünme, Dalak’a zarar vererek Kan yapamaz hale getirip ve uykusuzluk meydana getirebilir”
Uykuyu etkileyen diğer bir organ, zihinsel-ruhsal yön de Böbrekler ve İrade Gücü’dür (Zhi). Zhi’yi “İrade Gücü”dür ancak aynı aynı zamanda Zhi’nin psikolojik yönleri de vardır. Zhi, Zihnin yani (Shen’in) köküdür ve belleği ve uykuyu kontrol eder. Dolayısıyla, Böbrekler ve Zhi eksikse, kişi kötü uyuyabilir; özellikle gece sık sık uyanabilir.
Bir hasta kötü bir uyku şikayetiyle geldiğinde, durumun gerçek uykusuzluk olduğundan ve diğer dışsal veya geçici sebeplerden kaynaklanan iyi uyuyamama durumu olmadığından emin olmalıyız. Örneğin, ani hava değişiklikleri, jet lag, çok sıcak veya çok soğuk bir yatak odası, çok fazla çay veya kahve tüketimi, duygusal sarsıntı veya belirli bir konuyla ilgili endişeler, kişinin kötü uyumasına neden olabilir ama bunlar “uykusuzluk” olarak tanımlanamaz. Aslında, yukarıdaki sebepler ortadan kaldırıldığında kişi iyi uyur. Ayrıca, uyku başka tıbbi durumlarla (astım, ağrı – örneğin omuz, kalça veya bel ağrısı – veya bir deri hastalığından kaynaklanan kaşıntı gibi) bozulduğunda, ilgili hastalık başarılı bir şekilde tedavi edildiğinde uyku yeniden düzene girer.
Unutulmamalıdır ki yaşlı insanlarda Qi ve Kanın fizyolojik olarak azalması nedeniyle, gençlere göre normalde daha az uyku ihtiyacı duyarlar.
Şöyle de denilebilir: ‘’ Genç insanlar bol miktarda Qi ve Kan’a sahiptirler, bu yüzden gündüz enerjiktirler ve gece iyi uyurlar. Yaşlı insanlar ise azalan Qi ve Kan’a sahiptirler, bu nedenle gündüz daha az aktiftirler ve gece uyuyamazlar.’’
Geleneksel Çin Tıbbı görüşüne göre en iyi uyku pozisyonu: sağ yan tarafında uzanmak, bacakların hafifçe bükmek, sağ kol bükerek yastığın önünde dinlendirmeki ve sol kolu sol uyluk üzerine getirmek şeklindedir. Bu pozisyonda kalp yüksek bir konumda olduğundan Kan serbestçe dolaşabilir; karaciğer alçak bir konumda olduğundan Kan orada toplanabilir ve Eterik Ruh’un köklenmesini sağlayarak uykuyu teşvik edebilir; mide ve onikiparmak bağırsağı ise yiyeceğin aşağı doğru hareketini kolaylaştıran bir konumda bulunur.
Uykusuzluğun Kökeni
Endişe
Yoğun endişe, Dalak, Akciğerler ve Kalp’e zarar verir. Dalak eksikse yeterince Kan üretemez ve bu eksiklik Kalp’i etkiler, Zihin konutundan mahrum kalır.
Endişe, doğrudan Kalp-Kanına da zarar verebilir ve bu durumda Zihin konutundan mahrum kalabilir ve bu da uykusuzluğa yol açabilir. Bazı durumlarda endişe, Kalp-Ateş’ini (Kalp-Qi’si tıkanıklığı aracılığıyla) tetikleyebilir; bu, Zihni rahatsız edip uykusuzluğa neden olabilir.
Endişe, Kalp-Qi’sinin tıkanıklığına yol açar ve zamanla bu durum, Kalp-Kanının durgunluğuna neden olabilir. Durgun Kalp-Kanı Zihni rahatsız edip uykusuzluğa yol açabilir.
Öfke
Öfke, geniş anlamıyla hayal kırıklığı, kızgınlık ve sinirlenmeyi içerir ve Karaciğer-Yang’ın yükselmesine ya da Karaciğer-Ateşi’ne neden olur. Karaciğer-Yang’ının yükselmesi veya Karaciğer-Ateşi, Eterik Ruh’u uyarırıp geceleyin Karaciğer’de köklenmesine engel olur. Bu durum uykusuzluğa ve rüya ile bozulan uykuya yol açar.
Aşırı Çalışma
Uygun dinlenme olmadan uzun süre çalışmak, yoğun stres altında düzensiz beslenerek çalışmak, Böbrek-Yin’ini zayıflatır. Uzun bir süre boyunca Böbrek-Yin eksikliği, Kalp-Yin eksikliğine neden olur ve bu da Kalp Boş Isı’sına yol açar. Bu durum özellikle yoğun endişe duygusuyla meydana gelir.
Aynı durum, zıt bir sürecin sonucu da oluşabilir. Uzun süre boyunca yoğun duygusal baskı, Kalp-Ateşi’nin oluşmasına yol açabilir. Bu ateş yukarı doğru yükselip Böbreklerle Kalbin iletişim kurmasına engel olabilir. Öte yandan, aşırı Ateş, Yin’i zedeler ve Böbrek-Yin eksikliğine de yol açabilir. Sonuç olarak, benzer bir durum ortaya çıkar: Kalp ve Böbrekler uyumlu olamaz. Bu durum yaşlılarda uykusuzluğun yaygın bir nedenidir.
Safra Kesesi Çekingenliği
Kalp ve Safra Kesesi’nin doğuştan gelen zayıflığı, çekingen bir karaktere neden olabilir. Safra Kesesi, Kalp’in annesidir ve Safra Kesesi zayıf olan bir kişi, çekingen, korkak ve kararsız olup kendine güven eksikliği yaşayabilir. Çin dilinde Safra Kesesi ile çekingenlik arasındaki bağlantıyı destekleyen ifadeler vardır: “büyük safra kesesi” cesur anlamına gelirken “küçük safra kesesi” çekingen veya korkak anlamına gelir.
Kalp ve Safra Kesesi’nin doğuştan gelen bu zayıflığı özellikle erken uyanmaya yol açarak uykusuzluğa sebep olur.
Düzensiz Beslenme
Düzensiz beslenme, aşırı yeme veya aşırı yağlı ve baharatlı yiyecek tüketimi, Mide’de Balgam – Ateş oluşumuna neden olabilir. Bu durum Zihni rahatsız eder ve uykusuzluğa yol açabilir.
Doğum
Doğum sırasında büyük miktarda kan kaybı, Karaciğer Kanı eksikliğine yol açabilir. Bu durum, kan kaybının önemli olmasıyla ya da daha önceden var olan bir Kan eksikliği durumundan kaynaklanabilir. Her iki durumda da, oldukça ani ve ciddi bir Karaciğer-Kanı eksikliği meydana gelir. Konutundan mahrum kalan Eterik Ruh, geceleyin yüzer, uykusuzluğa ve aşırı rüya görmeye neden olur.
Öte yandan, Karaciğer, Kalp’in annesi olduğu için, Karaciğer-Kanı eksikliği, Kalp-Kanı eksikliğine neden olabilir; Zihin konutundan mahrum kalır ve geceleyin yüzer, bunun sonucunda da uykusuzluğa sebep olabilir.
Tekrar halk içinden okuyucular ve Ortodoks tıp doktorları için not düşmek istiyorum ki 5 element teorisinin organsal iz düşümünde elementlerin ya da organların birbiriyle anne – çocuk, nene – torun olması gibi fenomenler vardır.
Fazla Isı
Rüzgar-Sıcaklık istilası sırasında, patojenik faktör İç Bölgelere ilerleyebilir ve iç Isı’nın ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu durum düzgün bir şekilde giderilmezse, kişi görünüşte iyileşebilir ancak vücutta artık bir Isı kalabilir. Diaframa yerleşen artık ısı Kalp’i rahatsız edebilir ve uykusuzluğa neden olabilir.
Diaframdaki bu artık Isı, kronik yorgunluk sendromu olan hastalarda sıkça uykusuzluğa ve zihinsel huzursuzluğa neden olur.
Aşırı Cinsel Aktivite
Aşırı cinsel aktivite daha çok erkekler için geçerlidir. Sperm, Böbrek-Öz’ünün doğrudan bir tezahürüdür. Cinsel aktivite, Böbrek-Öz’ünün spermi yeterince hızlı yenilemesine izin vermiyorsa, bu durum “aşırı” cinsel aktivite olarak tanımlanır. Bu durumda, Böbreklerin (Yang ve Yin enerjileri) ile İrade Gücü’nün (Zhi) eksikliğine yol açar; Zhi, Zihni köklendirmekte başarısız olup uykusuzluğa yol açabilir.
Kadınlarda aşırı cinsel aktivite nadiren hastalığın bir sebebi olur çünkü kadınlarda Tian Gui (Öz’ün bir tezahürü) adet kanı ve yumurtalıktır ve bu, erkeklerde olduğu gibi cinsel aktivite sırasında kaybedilmez.
Uykusuzluk Hastalığının Süreci
Uykusuzluğun patolojisi (birçok diğer hastalık gibi) Doluluk ve Boşluk etrafında döner. Boşluk durumları genellikle Kan veya Yin eksikliği ile ilişkilidir; bu durum Zihin ve/veya Eterik Ruh’un konutundan mahrum kalmasına sebep olur. Doluluk durumları ise (genellikle Isı/Ateş veya Kan durgunluğu gibi) Zihin ve/veya Eterik Ruh’u rahatsız eden bir patojenik faktör içerir. Başka bir deyişle, Zihin ve Eterik Ruh, ya sırasıyla Kalp-Kanı ve Karaciğer-Kanı’nda köklenmediği için ya da bir patojenik faktörün onları rahatsız ettiği için huzursuz olabilir. Farklı etiyolojik faktörler ve patolojiler, bir diyagramda özetlenebilir.
Uykusuzluğa neden olan Eksiklik durumları çoğunlukla Kalp, Dalak, Karaciğer ve Böbreklerde görülürken, Fazlalık durumları Karaciğer ve Mide’de meydana gelir.
Endişe ve düşünceli olmak, Kalp-Kanını zayıflatabilir; bu da Zihnin konutundan mahrum kalmasına ve kişinin uyuyamamasına neden olabilir. Bazı insanlarda endişe, kaygı ve düşünceli olmak Kalp-Kanı eksikliğine değil, Kalp-Ateşi’ne yol açabilir. Bu durum aynı zamanda Yang Fazlalığı eğiliminden kaynaklanır. Kalp-Ateşi, Zihni rahatsız etmek için yukarı doğru yükselir ve uykusuzluk meydana gelir.
Endişe, düşünceli olmak, üzüntü, keder ve suçluluk hisleri Kalp-Qi’sinin tıkanıklığına yol açabilir; Qi tıkanıklığı Kalp’i engeller, böylece Zihni barındıramaz ve uykusuzluğa neden olur. Uzun vadede aynı duygular Kalp-Kanı’nın durgunluğuna yol açabilir; Kalp’teki durgun Kan, Zihni barındıramaz ve bu da uykusuzluğa neden olabilir.
Böbrek-Yin uzun bir süre boyunca eksikse, Kalp-Yin’i besleyemez ve bu durumda Kalp Boş Isı’sı gelişir. Bu durum özellikle kişi çok endişelendiğinde meydana gelir. Bu desen aynı zamanda “Kalp ve Böbrekler uyumlu değil” olarak da adlandırılır.
Aynı desen ters bir sürecin sonucu olabilir. Uzun bir süre boyunca şiddetli duygusal stres, Kalp-Ateşi’nin oluşmasına neden olabilir. Bu ateş yukarı doğru yükselir ve Böbreklerle iletişim kuramaz. Diğer yandan, aşırı Ateş, Yin’i zedeler ve Böbrek-Yin eksikliğine yol açabilir. Sonuç olarak, benzer bir durum ortaya çıkar: Kalp ve Böbrekler uyumlu olmaz. Bu durum yaşlılarda uykusuzluğun yaygın bir nedenidir.
Karaciğer-Yang yükselmesi veya Karaciğer-Ateşi, özellikle genç veya orta yaşlı insanlarda uykusuzluğa neden olabilir. Kalp ve Safra Kesesi’nin doğuştan gelen bir eksikliği, özellikle
erken uyanma şeklinde uykusuzluğa yol açabilir.
Kan kaybı, Karaciğer-Kanının oldukça ani ve ciddi bir eksikliğine yol açabilir. Konutundan mahrum kalan Eterik Ruh, geceleyin yüzer ve uykusuzluğa ve aşırı rüya görmeye sebep olabilir. Karaciğer-Kanı eksikliği genellikle Kalp-Kanı eksikliğine neden olur, bu da Zihnin konutundan mahrum kalmasına ve uykusuzluğa yol açabilir.
Artık Isı, diafragmada yerleşir ve burada Kalp’i rahatsız ederek uykusuzluğa neden olabilir.
Midenin yiyeceği tutması, bu organlar arasındaki yakın ilişkiden dolayı Kalp’i etkileyebilir ve uykusuzluğa neden olabilir. Bu, özellikle çocuklarda yaygın bir uykusuzluk nedenidir.
Uykusuzluk Nedenlerinin Tanımlanması ve Tedavi Yöntemleri
En önemli ayrım, Uyku bozukluğunun Dolu ve Boş tipleri arasındadır. Ana desenler şu şekildedir.
Dolu
• Karaciğer-Ateşi alevlenmesi
• Kalp-Ateşi alevlenmesi
• Zihni rahatsız eden Flegm-Ateşi
• Kalp-Qi tıkanıklığı
• Kalp-Kanı durgunluğu
• Diafragmada Artık Isı
• Yiyeceğin Tutulması
Boş
• Kalp ve Dalak-Kan eksikliği
• Kalp-Yin eksikliği
• Kalp ve Böbreklerin uyumsuzluğu
• Kalp ve Safra Kesesi eksikliği
• Karaciğer-Yin eksikliği
Dr. İbrahim Çerçi
Kuşadası
07.Aralık.2023